مبانی نظری و پیشینه تحقیق تکانشگري ( word _ قابل ویرایش) 60 صفحه

تکانشگری هسته اصلی بسیاری از آسـیب هـای اجتمـاعی مانند مصرف مواد، قماربازی بیمارگونه، اختلالهای شخصیت و دست زدن به اقدامات پرخاشجویانه اسـت. ایـن اخـتلال هـر ســال موجــب از میــان رفــتن زمــان و ســرمایه در بــسیاری از کـــشورها مـــی شـــود. یکی از رایج ترین تعاریف، تکانش گری به صورت آمادگی قبلی برای واکنش های سریع و بدون برنامه به محرک های درونی یا بیرونی بدون در نظر گرفتن نتایج منفی آن واکنش ها برای خود فرد یا دیگران، تعریف می شود(استنفورد و همکاران، 2009).

فرآیند تصمیم گیری یا برگزیدن یک گزینه از میان چند گزینه، یکی از عالی ترین پردازش های شناختی به شمار می رود. گونه ویژه ای از این فرآیند که به عنوان تصمیم گیری مخاطره آمیز شناخته می شود، در شرایطی پردازش (RDM) مخاطره آمیز می شود که شخص با گزینه هایی روبه رو می گردد که انتخاب آنها باری از سود یا زیان در حال یا آینده به دنبال دارد و در عین حال میزان این سود و یا زیان با درجاتی از احتمال همراه است (اختیاری و بهزادی، 1380الف و ب). تصمیم گیری مخاطره آمیز اهمیت بالایی در زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد و اختلال در این نوع تصمیم گیری هسته اصلی پدیده تکانشگری و رفتارهای تکانشی را تشکیل می دهد (اختیاری و بهزادی1380 الف). رفتارهای تکانشی که در برخی رویکردها، رفتارهای مخاطره آمیز نیز خوانده می شوند، به عملکردهایی گفته می شوند که اگرچه تا اندازه ای با آسیب یا زیان های احتمالی همراهند، امکان دستیابی به گونه ای پاداش را نیز فراهم می-کنند (اختیاری و بهزادی، جنتی و مقیمی، 1382). این رفتارها باید دارای سه عامل زیر باشند:

الف) برگزیدن یک گزینه از میان دو یا چند گزینه با پاداش احتمالی، ب) همراهی یکی از گزینه ها با احتمال پیامدهای ناگوار و ج) روشن نبودن احتمال پیامد ناگوار در زمان رخداد رفتار (لَن و چِرِک ، 2000). بسیاری از مردم در زندگی روزمره دست به رفتارهای تکانشی می زنند (مولر ، بارت ، دوگهرتی ، اشمیتز و سوان ، 2001). هر چند نشان دادن نمونه هایی از رفتارهای تکانشی به نظر ساده می رسد، اما تعریف دقیق پدیده تکانشگری دشوار است چرا که اختلاف نظرهای بسیاری در تکانشی یا غیرتکانشی خواندن یک رفتار وجود دارد (اوندن ، 1999). نکته پیچیده در بررسی رفتارهای تکانشی تنوع عللی است که می توانند بروز یک رفتار تکانشی را در پی داشته باشند. برای نمونه فردی که مواد مخدر مصرف می کند، ممکن است به علت گرایش به رفتارهای خطر پذیر، توجه زیاد به پاداش ها، بی توجهی به آسیب ها، علاقه به تجربه چیزهای تازه و یا دیگر ویژگی های روان شناختی چنین رفتار تکانشی ای را انجام دهد.

تکانه

تکانه اصرار و میل شدید به انجام یک عمل در پاسخ به یک محرک ذهنی یا بیرونی است (بروکر ، 1989). تکانشگری طیف گسترده ای از رفتارهایی است که روی آن کمتر تفکر شده، به صورت رشد نایافته برای دست یابی به یک پاداش یا لذت بروز می کنند ، از خطر بالایی برخوردارند، و پیامدهای ناخواسته قابل توجهی را در پی دارند (اوندن، 1999). همچنین تعریف تکانشگری از دیدگاه رفتارشناسی، دربرگیرنده سود کوتاه مدت هر چند کم ارزش در برابر دستاوردهای بلندمدت ولی با ارزش تر می باشد (پتری ، 2001).

تکانشگری و رفتار تکانشی دارای سه ویژگی اساسی است که آن را از اصطلاحات مشابهی مانند بیش واکنش جدا می کند. این رفتارها، شتاب زده، برنامه ریزی نشده ، بدون فکر و مستعد اشتباه هستند، در حالی که در بیش واکنش به جای تأکید بر سرعت بروز عکس العمل، تأکید بر شدت و طول زمانی است که عکس العمل رخ می دهد (سوان و هلندر ، 2002). رفتارهای تکانشی همچنین برخلاف رفتارهای جبری است که فرد بر وجود رفتار آگاهی دارد و هدف از رفتار، نه کسب لذت، بلکه عموماً دوری از یک اضطراب می باشد. همچنین متفاوت از رفتارهایی که ناشی از نارسایی در داوری و تصمیم گیری می باشند و فرد در حقیقت در مرحله قضاوت اختلال دارد (مولر و همکاران، 2001). مولر و همکاران (همان جا) بر پایه بررسی های انجام شده با رویکردهای زیستی، روان شناختی و جامعه شناختی بر روی تکانشگری، کوشیده اند تعریفی برای پوشش هر سه رویکرد با عنوان تعریف زیستی - روانی - اجتماعی ارایه نمایند.

دیدگاه زیستی در بررسی های انجام شده بر روی خشونت های ناشی از تکانشگری، نشان داده است که ساختار ذهنی برخی از افراد برای دست زدن به اعمال پرخاشگرانه مستعدتر از افراد دیگر می باشد. به طوری که در ارزیابی های الکتروفیزیولوژیک، این افراد دامنه های پتانسیل برانگیخته بلندتری نسبت به سایرین داشته و همچنین میزان سوخت و ساز سروتونین در مایع مغزی - نخاعی این افراد نسبت به سایرین بیشتر است. دیدگاه روان شناختی، تکانشگری را بر پایه سه مقوله تنبیه و/ یا خاموشی ، پاداش گزینی و بازداری پاسخ/ توجه بررسی نموده و باور دارد که تعریف تکانشگری باید دربردارنده سه عنصر زیر باشد: کاهش حساسیت فرد به پیامدهای منفی رفتار، عکس العمل سریع و ناخواسته به محرک پیش از ارزیابی کامل اطلاعات و بی اعتنایی به پیامدهای درازمدت رفتار.

دیدگاه اجتماعی به تکانشگری، به عنوان یک رفتار آموخته شده می نگرد که کودک از خانواده و محیط اطراف آموخته است و بر اساس آن برای به دست آوردن خواسته های مطلوبش به سرعت واکنش نشان می دهد و این ویژگی نه تنها بر خود فرد بلکه بر سایرین هم اثر می گذارد (نظریه یادگیری اجتماعی) . گروهی از افراد برای یادگیری واکنش شتاب زده و ناخواسته در برابر محرک های درونی یا بیرونی، بدون توجه به پیامدهای منفی این اعمال برای خود یا دیگران، مستعد می باشند. افرادی که با عنوان «خشونت تکانشی» طبقه بندی می شوند، بنا بر تعریف بالا از لحاظ زیستی نیز مستعد اعمال تکانشی می باشند و کاملاً متفاوت از گروه دیگری هستند که دست به اعمال خشونت آمیز می زنند و محرک اولیة موجه و منطقی برای خود دارند (مانند دست زدن به خشونت علیه کسی که عضو باند مخالف بوده است) (مولر و همکاران، 2001)

پردازش گزینه ها در تصمیم گیری مخاطره آمیز

بررسی ها نشان داده اند که تحلیل گزینه ها در فرآیند تصمیم گیری مخاطره آمیز بر پایه میزان تأثیرگذاری آنها بر سامانه پاداش و گزند شناخت ما انجام می شود. این تأثیرگذاری بر پایه زمینه های داخلی مانند میزان وابستگی به پاداش، پرهیز از گزند ، مخاطره جویی ، نوجویی ، وقفه گریزی و خوش-بینی انجام می شود. عوامل خارجی تعیین کننده این تأثیرگذاری شامل ارزش (مقدار، نوع، دفعات، زمان تأخیر و احتمال) پاداش یا گزند همراه هر گزینه می باشد (اختیاری، جنتی، پرهیزگار، بهزادی و مکری، 1383).

عامل ارزش

بار تشویقی یا تنبیهی هر گزینه، در برتری یافتن آن در میان گزینه های دیگر و در نتیجه انتخاب آن، نقش اساسی دارد. چگونگی پردازش این دو جنبه متفاوت در هر گزینه به ایجاد دو مفهوم وابستگی به پاداش و دوری از گزند می انجامد که میزان برتری هر کدام از این عوامل در ساختار شناختی فرد نقش مهمی در شیوه تصمیم گیری در شرایط مخاطره آمیز خواهد داشت (اختیاری و بهزادی، 1380 الف). در یک بررسی (اختیاری ، بهزادی، جنتی و مکری، 1383) تأثیر سنی دفعات و میزان یک پاداش یا گزند در راهبرد تصمیم گیری مخاطره آمیز در یک گروه از ایرانیان و تفاوت های احتمالی بین فرهنگی نشان داده شد.