مقاله درباره فناوری اطلاعات و کتابخانه در 33 صفحه با فرمت word و قابل ویرایش

چكيده
رشد سريع اطلاعات الكترونيكي در عصر حاضر، زمينه‌ساز ايجاد انواع متعدد شبكه‌هاي كتابشناختي گرديده است. دستيابي به اطلاعات الكترونيكي مستلزم استفاده از روش موثر در نمايه‌سازي و تشخيص كليدواژه‌هاي مهم بيانگر محتواي يك مدرك است. در همين راستا، (او.سي.ال.سي)1 كه بزرگترين شبكه كتابشناختي جهان محسوب مي‌شود به منظور فراهم آوردن تسهيلات لازم براي دستيابي سريع وموثر به اطلاعات، اقدام به ساخت سيستم‌نمايه‌سازي ‌خود‌تحت عنوان "وورد اسميت" نموده است. مبناي كار اين سيستم، تشخيص خودكار مفاهيم، كلمات و عبارات كليدي در متن ماشين‌خوان، براساس »پردازش زبان طبيعي« است. به اين ترتيب شبكه (او.سي.ال.سي) با استفاده از تئوري‌هاي زبانشناسي محاسباتي و معنائي-كه مورد تأكيد پردازش زبان طبيعي است-و نيز با بكارگيري تئوري‌هاي اطلاع‌رساني و مدل‌هاي آماري، سعي در ساخت نمايه‌اي داشته است كه علاوه بر همخواني با حجم عظيم داده‌هاي اين شبكه، از كارآئي و توانائي كافي و لازم در بازيابي سريع و موثر اطلاعات از محيط شبكه نيز برخوردار باشد.

كليدواژه‌ها: شبكه كتابشناختي (او.سي.ال.سي)، نمايه‌سازي (دبليو.اس)، نمايه‌سازي خودكار، پردازش زبان طبيعي

مقدمه
نمايه مهمترين ابزار در نظامهاي بازيابي اطلاعات و كليد اساسي براي دستيابي به اطلاعات مندرج در منابع اطلاعاتي است. ارزش هر نمايه در گرو تهيه بهترين نقاط دستيابي و تأمين رضايت استفاده‌كنندگان در بازيابي اطلاعات است.
سالهاست كه كتابداران مسائل مربوط به ذخيره و بازيابي اطلاعات را مدنظر قرار داده و براي كنترل موثر مواد سنتي، ابزاري را توسعه داده‌اند. توجه به روند تكاملي فرآيند نمايه‌سازي مبيّن اين نكته است كه افزايش حجم انتشارات و تغيير در شكل ارائه خدمات اطلاع‌رساني، نظام‌هاي نمايه‌سازي را نيز دستخوش تحولات قابل توجهي نموده است. ابداع انواع نمايه‌هاي پيش‌همارا، پس همارا، نمايه‌هاي خودكار و استفاده از انواع زبان‌هاي طبيعي، آزاد و ساخت يافته يا كنترل شده همه تلاش‌هايي بوده‌اند در جهت بهبود و تكميل فرآيند نمايه‌سازي در انجام رسالت خاص خود.
ايجاد شبكه‌هاي متعدد كتابشناختي و نيز رشد سريع آن‌ها، فرصت‌هاي متعدد و چالش‌هاي بي‌سابقه‌اي را فراروي حرفه كتابداري و اطلاع‌رساني براي دستيابي به حجم عظيمي از اطلاعات گذارده است. چنين شرايطي نياز به مجتمع و يكپارچه‌سازي منابع موجود در محيط وب و اينترنت همراه با انواع مواد سنتي كتابخانه‌اي، ضرورت بررسي مجدد ابزارهاي موجود در بازيابي اطلاعات و كنترل كتابشناختي را ايجاب مي‌نمايد.
بزرگترين شبكهء كتابشناختي پيوستهء موجود، شبكه (او.سي.ال.سي) مي‌باشد (هسي-يي، 1996) كه در سال 1967 ايجاد شده است و حاوي بيش از 31 ميليون ركورد در فرمت‌هاي مختلف است. اين شبكه يك سازمان تحقيقاتي غيرانتفاعي واقع در اوهايو مي‌باشد كه با ارائه خدمات كتابخانه‌اي امكان دستيابي 41 هزار كتابخانهء مختلف را به اطلاعات فراهم مي‌آورد. هدف كلي (او.سي.ال.سي) افزايش دسترس‌پذيري منابع كتابخانه‌اي از طريق اشتراك در منابع و كاهش نرخ رشد هزينه‌هاي كتابخانه‌اي است. شبكه (او.سي.ال.سي) در راستاي تحقق بخشيدن به اين هدف اقدام به تهيه پروژه‌هائي نموده است كه يكي از مهمترين اين پروژه‌ها، پروژه نمايه‌سازي دبليو.اس مي‌باشد.
هدف نمايه‌سازي دبليو.اس اصلاح و بهبود دستيابي به اطلاعات الكترونيكي با استفاده از روشهاي موءثر براي تشخيص كليدواژه‌هاي مربوط به محتواي يك مدرك مي‌باشد. تشخيص كلمات و عبارات بايد به گونه‌اي باشد كه به بهترين نحوي مبيّن موضوع مدرك باشند و در نتيجه نمايه‌هاي مفيد و كارآمدي براي مدارك موجود در وب ايجاد گردد. به همين منظور مبناي اين نمايه‌سازي، تشخيص خودكار مفاهيم در متن ماشين‌خوان براساس پردازش زبان طبيعي، مدل‌هاي آماري، زبانشناسي محاسباتي و تئوري رده‌بندي مي‌باشد.
مقالهء حاضر ضمن معرفي شبكهء كتابشناختي (او.سي.ال.سي) و اشاره به خدمات، پايگاه‌هاي اطلاعاتي و پروژه‌هاي اين شبكه، بطور اجمالي به مرور نظام‌هاي نمايه‌سازي و زبان‌هاي بازيابي اطلاعات مي‌پردازد و سپس طراحي و ساختار نظام نمايه‌سازي دبليو.اس را تشريح مي‌نمايد.
پايگاه كتابشناختي (او.سي.ال.سي)
انواع پايگاه‌هاي كتابشناختي با هدف تسهيل و تسريع در ارائه خدمات كتابشناختي و كمك به پيشرفت دانش ايجاد شده‌اند و از بدو پيدايش خود تاكنون با ارائه سرويس‌ها و خدمات متعدد، افراد و كتابخانه‌هاي مختلف را در تحقق اهداف خود ياري بخشيده‌اند. اين پايگاه‌ها دامنه وسيعي از خدمات را ارائه مي‌دهند از جمله خدمات تهيه مواد، فهرست‌نويسي و خدمات مرجع. بسياري از كتابخانه‌ها به دليل فشارهاي اقتصادي، رشد روزافزون حجم انتشارات و در نتيجه لزوم وجود شبكه‌اي براي اشتراك منابع و تعاون بين كتابخانه‌ها و همچنين لزوم تغيير فاز از مالكيت به سمت دستيابي به اطلاعات، بر استفاده از اين شبكه‌ها تأكيد دارند. بطور كلي از طريق اين پايگاه‌ها مي‌توان به سه پرسش اساسي پاسخ داد: 1) سئوالات كتابشناختي يعني امكان بدست آوردن اطلاعات كامل دربارهء يك كتاب، مجله يا انواع خاص ديگر مواد كتابخانه‌اي. سيستم‌هاي شبكه‌اي معمولاً داده‌هاي فهرست‌نويسي كاملي بر روي صفحه (سي.آر.تي) پايانه مي‌آورند. 2) سئوالات تحقيقي (تعيين صحت و سقم چيزي) مربوط به تشخيص هجي صحيح نام يك نويسنده، نام ناشر، تاريخ و غيره. 3) سئوال در مورد تعيين محل مدرك. از طريق اين قبيل سيستم‌ها مي‌توان فهميد كه كدام كتابخانه‌ها مواد اطلاعاتي مورد نياز را دارند.
سيستم‌هاي كتابشناختي مثل (آر.ال.آي.ان)، (او.سي.ال.سي) و غيره شبكه‌هائي غيرانتفاعي و بين‌المللي هستند كه با روش‌هاي متنوعي اداره مي‌شوند و به شكلهاي بسيار متفاوت اقدام به ارائه خدمات مي‌نمايند. عملكردهاي خاص اين شبكه‌ها عبارتند از: تعيين محل سريع كتاب، مقاله و غيره؛ فراهم‌آوري و تهيه مواد از طريق مستقيم يا غيرمستقيم؛ كنترل گردش و دستيابي فهرست راه دور و فهرست‌نويسي مشترك. هر سيستم شامل مدخل‌هاي فهرستگان ملي مثلاً ركوردهاي مارك است. اين ركوردها شامل همه فرمت‌ها از جمله كتاب، نشريهء ادواري و نسخ دستي مي‌باشند.
بزرگترين شبكهء كتابشناختي موجود، شبكهء (او.سي.ال.سي) مي‌باشد (هسي‌يي، 1996) كه به منظور دستيابي بيشتر به اطلاعات جهاني بوجود آمده است. موءسسات و كتابخانه‌هاي دانشگاهي و تحقيقاتي (هر كدام با توجه به نوع نياز خود) در سطح وسيعي از اين شبكه استفاده مي‌كنند. اين شبكه، يك سازمان تحقيقاتي غيرانتفاعي است كه به ارائه خدمات كتابخانه‌اي مي‌پردازد و در اوهايو واقع شده است.

تاريخچه، اهداف و عضويت در (او.سي.ال.سي)
در سال 1967، مسئولين دانشكده‌ها و دانشگاه‌ها در اوهايو، يك سيستم كامپيوتري به نام »مركز كتابخانه‌اي كالج اوهايو«2 را ايجاد نمودند كه در آن كتابخانه‌هاي موءسسات آكادميك اوهايو مي‌توانستند در منابع مشترك شوند و هزينه‌ها را كاهش دهند. اولين دفاتر (او.سي.ال.سي) در كتابخانهء اصلي دانشگاه ايالتي اوهايو مستقر گرديدند و اولين دفتر كامپيوتري آن در مركز تحقيقاتي "او.سي.يو"3 جاي گرفت. فردريك كليگور، اولين مسئول (او.سي.ال.سي) بود. در سال 1991 ساختمان مديريت OCLC توسعه يافت. اين شبكه داراي پنج مركز مديريت در كلمبو، اوهايو و كتابخانه اصلي دانشگاه ايالتي اوهايو مي‌باشد و محل كنوني آن در فرانتس رود 6565 در دوبلين است. اداره (او.سي.ال.سي) با اعضاي آن است. ساختار مديريتي آن متشكل از اعضاي عمومي، شوراي اعضا و هيأت امناء است. (او.سي.ال.سي) از يك سيستم كامپيوتري منطقه‌اي براي 45 كالج اوهايو شروع شد و در نهايت به يك شبكهء بين‌المللي تبديل گرديد. در سال 1977 اعضاي (او.سي.ال.سي) از اوهايو، با عضويت كتابخانه‌هاي خارج از اوهايو موافقت كردند و به اين ترتيب، (او.سي.ال.سي) به او.سي.ال.سي.اينك تغيير نام داد و امروزه انواع مختلف كتابخانه‌ها از سراسر دنيا از خدمات (او.سي.ال.سي) استفاده مي‌نمايند. به دنبال آن شوراي استفاده‌كنندگان (او.سي.ال.سي) تشكيل گرديد (جردان، 1998). اين شورا متشكل از كتابداران و ساير شركائي است كه شايستگي و صلاحيت آن‌ها براي عضويت منوط به ميزان سهمي است كه در فهرستگان آنلاين (او.سي.ال.سي) دارند.