خلاصه کتاب روش های تحقیق در علوم رفتاری با فرمت word و قابل ویرایش

خلاصه کتاب روش های تحقیق در علوم رفتاری

دکتر زهره سرمد

دکترعباس بازرگان

دکتر الهه حجازی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 بخش اول : صورت بندی گزاره های تحقیق

فصل اول: روش علمی و مراحل آن

منابع شناخت:

1- استناد به مقام صلاحیت دار:

استفاده از نظرات و اطلاعات مراجع صلاحیت دار یکی از نخستین راه های شناخت است. کتاب های مرجع نیز خود نوعی مراجعه به مقام صلاحیت دار است.

2- شیوه های مبتنی بر سیر و سلوک و رمز و راز:

دانش انباشته شده جوامع (تجارب و سنت ها) در مورد ماهیت و چگونگی انجام دادن امور که معمولا از طریق فرایند کوشش و خطا به دست می آید.

3- شیوه خرد گرایانه:

کسب مجموعه دانش از طریق قوانین منطقی و استدلال( قیاسی- استقرائی)

4- روش علمی(روش تحقیق علمی): فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین

ماهیت روش علمی:

روش علمی در پی کشف قوانین، اصول و نظریه های حاکم بر پدیده هاست.ثبات و استمرار وقوع پدیده ها (مثل قانون جاذبه و سقوط آزاد) امری منطقی است که علم بر پایه آن بنا شده است. در استفاده از روش علمی برای پیش بینی وقوع پدیده ها در جهان؛ پیش فرض آن است که این پدیده ها اتفاقی، دمدمی و بی نظم نبوده و قابل پیش بینی اند. زیرا در غیر این صورت انجام پژوهش علمی غیر ممکن است.

قضیه اصلی روش علمی آن است که تحت چه شرایط خاصی پدیده رخ می دهد. بنا بر این چنانچه آن شرایط را به وجود آوریم آن پدیده رخ خواهد داد. هدف تحقیق آن است که شرایط استثنائی را جدا کرده و به حالت های کلی بپردازد.

نکته: روش علمی در علوم فیزیکی و زیستی در مقایسه با علوم انسانی و اجتماعی(از جمله علوم رفتاری) با سهولت بیشتری انجام میشود زیرا موضوع اصلی در علوم انسانی و اجتماعی، انسان است. اما این بدین معنی نیست که هیچ گونه قاعده ای نمیتواند بر رفتار انسان حاکم باشد. زیرا در غیر این صورت باید پنداشت که رفتار آدمی غیر قابل کنترل و پیش بینی و توصیف است. بنابر این به رغم پیچیده بودن رفتار آدمی و دخالت عوامل مختلف در آن، می توان با روش مناسب به شناخت آن پرداخت.

(تعریف روش شناسی، روش و تحقیق قبل از آغاز بحث درباره مراحل روش علمی)

تحقیق:

فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین ( فرایندی که از طریق آن میتوان در باره ناشناخته به جستجو پرداخت و نسبت به آن شناخت لازم را کسب کرد)

روش شناسی:

چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آن به یافته ها( چگونگی گردآوری و تفسیر داده ها، به طوری که ابهام حاصل از آن ها به حد اقل ممکن کاهش یابد)

روش تحقیق:

روش تحقیق چهارچوب عملیات یا اقدامات جستجوگرایانه برای تحقق هدف پژوهش، جهت آزمودن فرضیه یا پاسخ دادن به سوال های تحقیق را فراهم می آورد.(وسیله یا طریقه تعیین این که چگونه گزاره تحقیق مورد تایید قرارمی گیرد یا رد می شود) پژوهش گر میتواند با روش های مختلف تحقیق به اکتشاف، توصیف(طبقه بندی)، برقراری رابطه همزمانی و نیز برقراری رابطه علی- معلولی بپردازد. روش تحقیق مناسب بر اساس گزاره های تحقیق انتخاب میشود.

مراحل روش علمی

1- پی بردن به مسئله: مواجهه با وضعیت غیر قابل انتظار و مبهم (روبه رو شدن با یک موقعیت نامعین)

2- جستجوی پیشینه: جستجوی سابقه موضوع برای حدس زدن عواملی که به طور بالقوه به بروز مسئله انجامیده و گمان بخردانه در این مورد.

3- تدوین فرضیه:

4- مشاهده و آزمون فرضیه:

5- پذیرش، رد یا تعدیل کرد فرضیه: هیچ گاه فرضیه اثبات نمیشود. تنها یا رد میشود یا از رد آن خود داری میشود. ماهیت آزمون آماری این گونه است.

مراحل تفصیلی اجرای طرح تحقیق علمی: (12 مرحله)

1- انتخاب موضوع تحقیق؛2- بیان مسئله؛ 3- پیشینه تحقیق؛4- بیان گزاره های مسئله ( هدف،فرضیه،سوالها) 5- مشخص کردن متغیرها و مقیاس سنجش آن ها؛6- تعیین ابزار اندازه گیری؛7- مشخص کردن جامعه مورد بررسی، نمونه وحجم نمونه،8- انتخاب روش تحقیق؛9- گردآوری داده ها؛10- تنظیم و تلخیص داده ها؛ 11- تحلیل داده ها و نتیجه گیری؛ 12- تدوین گزارش و اشاعه یافته ها

فصل دوم: بیان مسئله و گزاره های تحقیق

انتخاب موضوع تحقیق

اولین مرحله در تدوین و اجرای یک طرح پژوهشی است. انتخاب یک موضوع مناسب تحقیق در یک رشته علمی، نیاز به آشنایی با اصول، قوانین و نظریه های علمی تشکیل دهنده آن رشته و شناسایی آخرین پیشرفت های آن دارد.

ویژگی های موضوع تحقیق:

1- علاقه پژوهشگر

2- بدیع بودن

موضوع باید مشکل را حل کند یا کاهش دهد و صرف دوباره کاری نباشد. میتوان به دلیل استفاده از روشی نو یا اجرای تحقیق در جامعه دیگری و امثال آن پژوهش در برخی زمینه های کار شده را توجیه کرد.

3- پژوهش پذیر بودن

در برخی حالات انتخاب موضوع تحقیق به دلیل پژوهش پذیر نبودن قابل توجیه نیست. مانند این موارد: الف) به دلیل ماهیت فلسفی و سیستم ارزشی و زیر بنایی موضوع ها،( پس این سوال که آیا دانشجویان تحصیلات تکمیلی باید شاغل باشند؟ یک موضوع تحقیق نیست چون ماهیت ارزشی دارد و قابل پژوهش نیست. ب) به دلیل محدود نبودن موضوع مورد پژوهش. ج) به دلیل عدم امکان اندازه گیری پدیده های مورد نظر. د) به دلیل ممکن نبودن تحقیق در فاصله زمانی مد نظر.

4- اهمیت و اولویت

باید توجه کرد که آیا اجرای تحقیق در موضوع مورد نظر، از نظر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قابل توجیه است یا خیر.

5- توانایی پژوهشگر

لازم است به دانش زیر بنایی زمینه مورد پژوهش تسلط داشت و الا حتی نمیتوان موضوع تحقیق را به درستی تبیین کرد و طرح تحقیق را اجرا کند.

6- منابع مادی

نیروی انسانی، ابزار اندازه گیری، بودجه، و سایر لوازم باید در دسترس باشد.

7- منابع اطلاعاتی

باید به منابع اطلاعاتی دسترسی داشت تا امکان بازنگری پژوهش های قبلی و بررسی پیشینه تحقیق فراهم شود. در غیر این صورت ممکن است پژوهش تکراری انجام شود.

8- به صرفه بودن

باید پژوهش بعد از هزینه های مادی و صرف انرژی و زمان از نظر تحلیل هزینه فایده مقرون به صرفه باشد.

شناسایی و بیان مسئله تحقیق

در بیان مسئله پژوهشگر سعی دارد شواهدی دال بر وجود مسئله ارائه کند. این اطلاعات باید در بیان مسئله منتقل شود:

1- اهمیت مسئله؛ 2- تحدید مسئله در یک حوزه تخصصی،3- اطلاعات کلی در مورد تحقیقات انجام شده، 4- چهارچوبی برای ارائه نتایج تحقیق

اهمیت مسئله: (باید در آن دلایل پژوهشگر برای انتخاب مسئله منظور شود و ویژگی های زیر را دارا باشد)

1- فراهم آوردن دانش در یک زمینه خاص؛2- کمک به تدوین نظریه؛ 3- تعمیم نتایج تحقیقات قبلی( افزایش اعتبار درونی)؛ 4- پیشبرد روش شناسی تحقیق؛5- روشن ساختن برخی از مسائل مهم روز

گزاره های مسئله (هدف ها، فرضیه ها و سوال های تحقیق) و نحوه بیان آن ها

برای دست یابی به گزاره های مسئله ابتدا باید پیشینه را بررسی کرد تا بتوان گزاره های پژوهش های قبلی را به دست آورد و روش گرداوری داده ها و نتایج پژوهش های قبلی را مورد توجه قرار داد. گزاره مسئله از موضوع تحقیق خاص تر است و دامنه مسئله تحقیق را محدود تر میکند و محقق را در تدوین طرح و گزارش تحقیق هدایت می کند. اقدام های زیر برای محدود کردن موضوع مسئله مناسب است: 1- بررسی منابع دست دوم (مثل مجله های تخصصی و سالنامه ها) 2- تماس با استفاده کنندگان احتمالی نتایج تحقیق و کسانی که در زمینه موضوع تخصص دارند. گزاره مسئله شامل هدف ها، سوال های خاص و فرضیه های تحقیق می شود.