مبانی نظری و پیشینه تحقیق حاشیه نشینی در 68 صفحه و آماده ویرایش

حاشیه نشینی

2-10.ديدگاه هاي حاشيه نشيني

در ارتباط با علت يابي و شناخت زمينه هاي حاشيه نشيني ، نظريات متفاوت اگر چه تا حد زيادي ناشي از وجود مختلف حاشيه نشيني است.ليكن تعلق صاحب نظران به ديدگاه و مكاتب فكري گوناگون ، سهم مهمي در اين امر دارد.در اينجا سعي مي شود علل حاشيه نشيني از ديدگاه هاي مختلف مورد بررسي قرار گيرد.

2-10-1.ديدگاه ليبراليستي

اين ديدگاه ها عمدتا" خاص كشورهايي است كه با نظام اقتصاد آزاد اداره مي شوند.بويژه ايالات متحده آمريكا از آن جمله مي باشد.اين ديدگاه ها تحت تا"ثير فلسفه پوزيتيسم قرار دارند و از بررسي سطحي علل و عوامل مختلف تجاوز نمي كنند.اين امر شايد ناشي از تعهدي باشدكه علم (به مفهوم جديد آن )نسبت به نظام سرمايه داري و طبقات حاكم و حاكميت كشورهاي قانوني بر عهده گرفته است.

بسياري از محققان ليبراليست ، كه از معتقدان و مبلغان مكتب كاركرد گرايي میباشند ،علت عمده حاشيه نشيني را ناشي از كاركرد جاذبه هاي شهري و دافعه هاي روستائي به شمار مي آورند.به نظر آنها افزايش جمعيت يكي از علل مهمي است كه زمينه را براي مهاجرت مازاد نيروي كار روستائي فراهم مي آورد.عدم دسترسي مهاجرين به مشاغل اقتصاد شهري ، همراه با فقر اقتصادي و عدم تخصص آنها موجب مي شود كه آنها مجبور شوندآلونك ها و زاغه هايي كه اغلب فاقد هر گونه تسهيلات شهري از قبيل آب و برق و تلفن است را براي زندگي بر گزينند.

برخي ديگر از كاركردگرايان به عوامل ديگري غير از افزايش جمعيت تاكيد نموده اند.به عنوان مثال (هوم هويت1 عوامل فيزيكي ، مانند زمين هاي رها شده و اراضي نامناسب شهري و بالابردن قيمت زمين و مسكن و برخي عوامل اقليمي را زمينه ساز هجوم مهاجران به مناطق خاصي از شهرها و ايجاد حاشيه نشيني و زاغه نشيني مي دانند.

2-10-2.ديدگاه ساختارگرايان

راديكاليست ها كه عمدتا" از ديدگاه اقتصاد سياسي به مسائل مي نگرند اگر چه در قبول اين اصل ،كه حاشيه نشيني در كشورهاي در حال توسعه ،در نتيجه مهاجرت از روستاهابه شهرهاي كوچك وبه شهرهاي بزرگ مي باشد .و با ليبراليست ها هم عقيده هستند.ليكن بر خلاف ليبراليست ها ، اين مهاجرت را ناشي از خصوصيات كاركردهاي شهري نمي دانند.بلكه ساختاراقتصادي نا بسامان كشورهاي در حال توسعه را كه ناشي از ادغام كشورهاي مزبور در نظام اقتصاد و تجارت جهاني است،در اين امر دخيل مي دانند.

تحليل گران اقتصاد سياسي معتقدند :هنگامي كه مناطق داراي اقتصاد معيشتي ،به جرگه بازار وارد مي شوند ،توليدات بومي عمدتا" جاي خود را به يكي دو محصول عمده خواهد دادو جمعيت زيادي به علت دگرگوني ساختارهاي توليدي،به صورت نيروي كار آزاد شده درآمده است ، و موج هاي عظيم مهاجرتي را موجب مي شوند.كه ديگر از عوامل كه به عقيده راديكاليست ها ،زمينه حاشيه نشيني را فراهم مي آورد،اقتباس كشورهاي در حال توسعه از الگوي توسعه كشورهاي سرمايه داري صنعتي مي باشد. اين تحليل گران معتقدند چنين الگوهايي به دليل آنكه صنعت محور هستند ساختار اقتصادي كشورهاي در حال توسعه را بر هم مي ريزد.يكي از نتايج منطقي چنين الگويي ، افزايش جمعيت شهري و ايجاد شهرهاي مسلط با جاذبه هاي شغلي و خدماتي،آن هم در شرايطي است كه به دليل بر هم ريختن ساختار اقتصاد سنتي ،بخش كشاورزي تحت الشعاع مونتاژ و فعاليت هاي بخش خدمات قرار گرفته و مازاد نيروي كار روستائي را ناگزير از مهاجرت به شهرهاي بزرگ مي نمايد .

2-10-3.ديدگاه نو سازي

ديدگاه نوسازي كه در دهه هاي 1950و 1960 به عنوان رويكردي در ادبيات علوم اجتماعي مطرح شده است .يكي از عوامل مهم در بر ريختن ساختار اقتصاد سنتي در رشد شهرنشيني در كشورهاي در حال توسعه بشمار مي رود .به موجب اين ديدگاه پيوندي تنگاتنگ بين شهري شدن و توسعه وجود دارد ،به گونه اي كه توسعه يافتگي را مترادف با شهري شدن در نظر مي گيرند.به طور كلي مي توان گفت تحليل گرايان اقتصاد سياسي ،با اعلام اينشعار كه ساختار دروني كشورهاي جهان سوم بخشي از نظام توليد و مصرف است ،سعي مي كنندنقشعوامل ساختاري در مشكلات شهري و از جمله حاشيه نشيني زاغه نشينيرا تبيين كنند..

الف-اسکان غیر رسمی ایران

رشد شتابان جمعیت و تحولات ساختاری در نظام اقتصادی روستائی ایران در بعد از سال های 1345 پدید آمد، سبب شد تا شهرها به ویژه شهرهای بزرگ به عنوان مقصد مهاجرت های مناطق روستائی کشور، جاذب مهاجرت های وسیع و گسترده ای گردند.

در این میان ، بیشتر مهاجران که توانایی مالی و اقتصادی استقرار و سکونت در محدوده رسمی شهر و پرداخت هزینه مسکن و اقامت در محدوده قانونی شهر ها را نداشتند، برای تامین سرپناه خود به ویژه در شهرهای بزرگ به حاشیه شهرها روی آوردند، هرچند که شدت و حجم این مساله در استان های کشور و شهرهای آن بسته به شرایط اقتصادی و تمرکز صنایع متفاوت است.

ب- انواع سکونت گاه های غیر رسمی در ایران:

1-زاغه ها یا محلات فقیر نشین: سکونتگاههایی هستند قانونی ولی بسیار پر جمعیت از لحاظ خدمات در سطح بسیار پائینی می باشند.

2-سکونت گاه های تصرفی: سکونت گاه هایی هستند غیر قانونی و غالباً فاقد طراحی از پیش تعیین شده .

3-سکونت گاه هایی با تفکیک غیر قانونی: بر خلاف دو نوع سکونت گاه فوق الذکر دارای طرحی از پیش اندیشیده شده می باشند ولی به صورت غیر قانونی شکل گرفته اند.

ج-علل پیدایش اسکان غیر رسمی

1-ضعف ساختاری شهرنشینی در مواجهه با نظام برون زا و مدرنیزاسیون ودر نتیجه بروز عدم تعادل در نظام شهری و روستایی در سیر تکوینی شهرنشینی.

2-دومین علت در سطح کلان را نیز باید در ساختاری دانست که ساز و کار تبعیض آمیز و فقر را بر پایه توزیع عادلانه منابع قدرت به ثروت و درآمد در جریان است.

3-عدم پیش بینی فضای مسکونی کافی و مناسب اقشار کم درآمد در طرح های کالبدی شهری و اعمال استانداردهای خارج از استطاعت ایشان.

4-دسترسی ناچیز به نظام های رسمی - اعتباری و وام مسکن برای کم درآمدها به ویژه شاغلین در بخش غیر رسمی.

5-وجود باندهای قدرت نامشروع و سوداگران زمین باز به موازات اهمال و ناتوانی در نظارت و کنترل ساخت و سازها به ویژه بینابینی شهرها

6-فقدان نهاد سازی برای تجهیز و تجمیع منابع اقشار کم درآمد و عدم حمایت و هدایت درست در مورد خانه سازی خودیار

7-ضعف مدیریت شهری و بویژه در هدایت ، نظارت و کنترل.

چ-راهکارهای پدید آمده در اثر ایجاد سکونت گاههای غیر رسمی

1-تخریب سکونت گاه های غیر رسمی

2-ممانعت از ایجاد سکونت گاه های غیر رسمی

3-ساماندهی از طریق تهیه طرح های کالبدی

4-رها کردن به امید بهبود وضعیت اقتصادی- اجتماعی و محو تدریجی

5-پیش بینی مناطقی برای ایجاد سکونت گاه غیر رسمی و برنامه ریزی برای آن

6-رسمیت دادن به سکونت گاه غیر رسمی از طریق اتصال آن به شهر ها

7-بازگرداندن اجباری ساکنان به محل سکونت قبلی خود

8-توانمند سازی و تشکیل گروه های خودگردان

در کشورهای مختلف واژه های مختلفی برای پدیده حاشیه نشینی به کار می برند که نشانگر حالتهای مختلف و نابسامان قشر فقیر جامعه ، شرایط بد زندگی در سکونتگاها و تفاوت فرهنگی ، اقتصادی و حقوقی ساکنان این منطقه است . تنوع وازه ها بیانگر وضعیت زندگی خاواده های فقیر در جوامع شهری و مشکلاتی می باشد که آنها با آن مواجه هستند

برخی از واژگان مورد رايج حاشیه نشینی عبارتند از : اسیلوم : محله با کوچه های کثيف و مسکن انحطاط یافته و غیر معمولی ، مسکن کنترل نشده، مسکن در حال تغییر و تحول مسکن ( عدوانی ) ، مسکن حاشیه ای ، مسکن خود ساخته ، مسکن کنترل نشده و غیر مستقل شهری .در فارسی اصطلاحات متعددی در ارتباط با حاشیه‏نشینی مورد استفاده قرار می‏گیرد،كه عبارتند از:زاغه نشینی، آلونک نشینی، حلبی‏آباد و غیره، که هر کدام مفهوم خاص خود را دارند. در سایر زبان‏ها و فرهنگ‏های جهان نیز اصطلاحات متفاوتی، در این مورد، وجود دارد، مانند:- رانچو یا فاولا در امریکای لاتین؛- بوستی یا کامپونگ در آسیا؛- بی دونویل یا شانتی تاون در افریقا.( پیتر هاگت^[1]:260)برخی از محققان، حاشیه نشینی را برگرفته از کلمه‏ی می‏دانند( سعید زاهد زاهدانی: 9) و برخی میان حاشیه‏نشینی و محله‏های فقیرنشین تفاوت قایل هستند و چنین اظهار می‏دارند:اولی معمولاً ساخت و سازهایی را شامل می‏شود که به طور غیرقانونی، با تخلف از مقررات ساختمانی و یا در زمینی بدون اجازه‏ی صاحب آن، سربرافراشته‏اند و در مقابل، [دومی]... بناهای پایداری هستند که از طریق مجموعه‏ی عواملی مانند سن بنا، مسامحه کاری و متروکه شدن بنا و تقسیم آن به بخش‏های فرعی (که فشار زیادی را بر روی تسهیلات و تجهیزات اساسی بنا تحمیل می‏کند)، در وضعیت زیر استاندارد قرار گرفته‏اند. یکی از اصطلاحاتی که در این خصوص به کار برده می‏شود «شانتی تاون» است. فرهنگ جدید جغرافیا درباره‏ی این اصطلاح می‏نویسد:شانتی تاون به منطقه‏ی مسکونی زیراستاندارد گفته می‏شود، که اغلب به طور غیرقانونی اشغال شده و خاص جهان سوم است. شانتی تاون یا در زمین‏های ناهمواری که در معرض سیل هستند و یا در داخل شهر ایجاد می‏شود. (دراکاکیس: 114) بدین ترتیب معلوم می‏شود، اصطلاح مزبور، دربرگیرنده‏ی انواع اشکال حاشیه نشینی و زاغه نشینی، توأماً، می‏باشد.

2-11.تعريف حاشیه نشینی

با توجه به اشکال مختلف حاشیه نشینی وتنوع عوامل تشکیل دهنده آن تعارف مختلفی ارائه شده است.از نظر منصوریان و آیت اللهی حاشیه نشینان کسانی هستند که در سکونت گاه های غیر متعارف با ساکنین بافت اصلی شهر زندگی می کنند گروه های مزبور بیشتر بر اثر نیروی دافعه ی خاستگاه – چون فقر و. بیکاری و کمتر عوامل جاذب شهری از زادگاه خود – روستا ، ایل یا شهر رانده شده و به شهرها روی آورده اند از آنجا که اکثریت این گروها بی سواد بوده و مهارت لازم را جهت جذب در بازار کاري شهر ندارند. عامل پس ران شهری را از شهر رانده و به حاشیه کشانده شده اند زاهد زاهدانی حاشیه نشینی را چنین تعریف کرد . منظور از حاشیه نشینینان کسانی هستند که در محدوده اقتصادی شهر زندگی می کنند . جذب نظام اقتصادی و اجتماعی شهر نشده اند در جایی دیگر حاشیه نشینی چنین تعریف شده است حاشیه نشینی به نوعی زندگی اطلاق می شود که نسبت به شیوه ی رایج زندگی یعنی شهری ، روستایی و ایلاتی متفاوت بوده و با ویژگی هایی اجتماعی و اقتصادی مخصوص به خود بافت فیزیکی معینی را به وجود اورده است چارلز آبرات کارشناس معروف مسکن از مفهوم زاغه ها و مناطق حاشیه نشین تعبیری به این شرح ارائه می دهد ساختمان یا بخشی از شهر که در آن ویرانی ، نارسایی عرضه خدمات در مانی ، تراکم زیاد جمعیت در واحدهای مسکونی فقدان آسایش لازم و خطرات ناشی از عوامل طبیعی دیده می شود كه می تواند به عنوان زاغه ها و یا مناطق حاشیه نشین معرفی می گردد . از نظر عابدیني حاشیه نشین به مفهوم کمی، به کسی گفته می شود که در شهر سکونت دارد ولی به عللی گوناگون نتوانسته است جذب نظام اقتصادی و اجتماعی شهر شود و از خدمات شهری استفاده کند وی معتقد است که گرچه ریشه اصلی حاشیه نشینی راباید در عواملی که موجب مهاجرت افراد از روستا می شود جستجو کرد ولی تمام حاشیه نشینان از مهاجران تشکیل شده است و به صورت غیر قانونی صورت گرفته استبه عبارت ساده تر می توان گفت که مناطق حاشیه نشین محدودهای خاصیاز شهرها هستند که به لحاظ شرایط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کالبدی کما بيش اشکار با سایر مناطق شهری دارند در این پژوهش منظور از حاشیه نشینان کساني هستند که تحت تاثیر هم دامنه های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی زادگاه خود و هم جاذبه های اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی شهرها به شهرها روی آورده اند .ولی به علت عدم مهارت از یک سو وعدم سرمایه و تحصیلات از سوی دیگر نتوانسته اند جذب نظام اقتصادی و اجتماعی شهر شوند و این امر باعث عدم تمکین انها شده است و ان ها را به حاشیه رانده و مجبور به سکونت در محل های ارزان شده است .مناطق زاغه نشین، آلونک نشین، کپرنشین و در مفهوم کلی‏تر «حاشیه نشینی»... بخش‏های مورد غفلت واقع شده‏ای از شهر هستند که شرایط زندگی و مسکن در آنجا به شدت پایین و نامناسب است. زاغه‏ها مناطقی هستند که مهاجران فقیر و مصیبت زده‏ی روستایی اولین خانه‏ی ارزان و کوچک خود را در آنجا بنا کرده و شروع به جست و جو برای یافتن کار و شغل مناسب در همان حوالی می‏کنند...

جزئیات:
توضیحات: فصل دوم پژوهش کارشناسی ارشد و دکترا (پیشینه و مبانی نظری پژوهش)
همرا با منبع نویسی درون متنی به شیوه APA جهت استفاده فصل دو پایان نامه
توضیحات نظری کامل در مورد متغیر
پیشینه داخلی و خارجی در مورد متغیر مربوطه و متغیرهای مشابه
رفرنس نویسی و پاورقی دقیق و مناسب
منبع : انگلیسی و فارسی دارد (به شیوه APA)